ساوُجبُلاغ یکی از شهرستان‌های استان البرز است.

جمعیت این شهرستان بر طبق آمارگیری جامع سال ۱۳۸۵ «۲۱۵,۰۸۶» نفر بوده ^[۱] و مرکز آن شهر هشتگرد است.

شهرستان ساوجبلاغ با وسعتی معادل ۲,۸۰۰ کیلومتر مربع در شمال استان البرز در عرض شمالی ۴۵/۳۵ تا ۵۰/۳۲ و طول شرقی ۴۵/۳۵ تا ۵۵/۵۰ واقع شده‌است. این شهرستان از شرق به کرج، از جنوب به اشتهارد، از غرب به آبیک و از شمال به نوشهر و الموتقزوین منتهی می‌شود.

ساوجبلاغ دارای ۴۴۷ پارچه آبادی، مکان و مزرعه‌است. ساوجبلاغ به سه ناحیه کوهستانی، کوهپایه‌ای و دشتی تقسیم می‌شود، ۲۵ درصد کل مساحت شهرستان ناحیه کوهستانی است.

نام ساوجبلاغ ترکی و به معنی «چشمه آب سرد» است.^[۲] این شهرستان دارای روستاهای زیادی است و محصولات کشاورزی فراوانی دارد. میوه گیلاس آن به ویژه گیلاس روستای فشند و آردهه کیفیت بالایی دارد.

مصوبه ایجاد و تأسیس شهرستان ساوجبلاغ

شماره و تاریخ مصوبه: ۱۳۶۸.۰۴.۲۱ -.۴۹۱۴۰ ت۶۰۱ - ۱۳۶۸.۰۵.۱۴- ۸۴۵. هیأت وزیران در جلسه مورخ ۱۳۶۸.۴.۲۱ بنا به پیشنهاد شماره ۱۸۴۶۳.۴.۲۲ وزارت کشور و به استناد ماده ۱۳ قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری مصوب پانزدهم تیر ماه یک هزار و سیصد و شصت و دو مجلس شورای اسلامی و آیین‌نامه اجرایی آن مصوب بیست و دوم مهر ماه یک هزار و سیصد و شصت و سه و در اجرای ماده ۷ همین قانون تصویب نمودند. شهرستان ساوجبلاغ به مرکزیت شهر هشتگرد از ترکیب: ۱- بخش مرکزی به مرکزیت شهر هشتگرد شامل دهستان‌های برغان، نجم‌آباد، سعیدآباد، چهاردانگه، خور-هیو، چندار، تنکمان، احمدآباد، رامجین، سیدجمال‌الدین و گلسار وشهر نظرآباد. ۲- بخش طالقان به مرکزیت روستای شهرک شامل دهستان‌های بالای طالقان، میان طالقان و پایین طالقان. در تابعیت استان تهران ایجاد و تأسیس گردد.^[۳]

• بخش مرکزی شهرستان ساوجبلاغ
  • دهستان سعیدآباد
  • دهستان هیو

شهرها: هشتگرد و شهر جدید هشتگرد و چهارباغ وگلسار(ششمین شهر ساوجبلاغ با نام قدیمی سیف آباد)

• شهر کوهسار
  • دهستان برغان
  • دهستان چندار

شهر: کوهسار

• بخش چهارباغ (ساوجبلاغ)
  • دهستان چهاردانگه (ساوجبلاغ)
  • دهستان رامجین

شهر: چهارباغ شهرستان ساوجبلاغ

روستاها: فهرست روستاهای ساوجبلاغ

پیشینه تاریخی

نام ساوجبلاغ از زبان ترکی آذری به معنای سرزمین چشمه‌های آب سرد با تاریخ، فرهنگ و مدنیت هفت هزار ساله و مشاهیر نام آور و رسوم دیرپا و ریشه دار گره خورده‌است. سرزمین خاندان‌های علمی آل طالقانی سادات و غیر سادات، آل صالحی، آل برغانی، آل حکمی، آل رفیعی، آل شهید ثالث، آل علوی شهید، آل فشندی و آل نحوی که با تأسیس مدارس علمیه صالحیه، سردار، نواب و التفاتیه در شهر قزوین و مدرسه شاهزاده خانم در تهران، خدمات فراوان علمی و فرهنگی به ایران و اسلام کرده‌اند. وجود آرامگاه حدود پنجاه تن از امامزادگان در محدوده شهرستان ساوجبلاغ گویای علاقه ساوجبلاغی‌ها به مذهب تشیع است. این امامزادگان در دو مقطع تاریخی - به هنگام حکومت علویان در طبرستان و طالقان و به هنگام حضور حضرت امام رضا در خراسان - وارد ساوجبلاغ شدند تا با گذر از این منطقه به نواحی یاد شده برسند که به وسیله امویان و عباسیان جان باختند.^[۴]

حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلوب در باب ولایت ساوجبلاغ مینویسد: سا وجبلاغ ولایتی است که در اوان سلاجقه مال به ری می‌داده و در عهد مغول سوی شده، هوایی بغایت خوب دارد. اکثر آبش از قنوات است، میوه و قله بسیار می‌باشد و نانش در غایت نیکویی و حقوق دیوانی او دوازده هزار دینار مقرر است و مردم آنجا چون اکثر صحرا نشینند مقید به مذهب نیستند. واز اعظم قرای آنجا خرداد(خراو) و نجم آباد و سنقر آباد است. ودر سنقر آباد سادات آلی نسب اند و الحال خرابست.^[۵]

مناطق باستانی : محوطه‌های باستانی شهرستان ساوجبلاغ

مشاهیر و چهره‌های ماندگار

• میرزا علی آقااحمدی دیزانی : عالم و خوشنویس دوره قاجار.
• زین العابدین طالقانی دیزانی: از اساتید خط نسخ در قرن ۱۲ هجری قمری.
• حاجی بارک الله یا حاجی خان طالقانی: از شبیه خوانان خوانندگان بنام تهران در دوره محمدعلی شاه و احمد شاه و اوایل پهلوی.

• علی اکبر معروف به اهل عزا: از تعزیه خوانان تکیه دولت در اواخر عهد ناصری و در دوره مظفرالدین شاه قاجار.
• میرزا علی جان دیزانی: خوشنویس و کاتب قرآن کریم با خط زرین.
• آقا سید احمد معروف به صغیر: از ادبای معاصر.
• جهان بخش ذوقی معروف به ناظم الشعرا: از شاعران مرثیه.
• میرزا حسن طالقانی: از محققان و نویسندگان کتاب «نامه دانشوران ناصری».
• غافل طالقانی: از شعرای دوره صفویه.
• ملا علی راجی: از مرثیه سرایان معروف دیزان طالقان
• سید محمدحسن آل طالقانی: شاعر و مدیر مجله معارف در نجف اشرف.
• ملا علی بابا مهرانی: از شعرا و ادبای عصر زندیه.
• دکتر زین الدین کیایی نژاد: شاعر معاصر.
• دکتر سیدحسن حسینی: شاعر، نویسنده و محقق اورازانی که در اوایل فروردین ۱۳۸۳ در ۴۸ سالگی درگذشت.
• الله بدشت دنبلیدی: نویسنده کتاب دو عاشق حقیقی طالقانی؛ عزیز و نگار.
• حسن هنرمندی طالقانی: مترجم، شاعر و دارای دکترای ادبیات فرانسه از دانشگاه سوربن (متولد ۱۳۰۷خورشیدی).
• سیدجعفر آل طالقانی: مفسر و حافظ کل قرآن کریم.
• شیخ میرزا اسماعیل طالقانی: فقیه، مفسر و حافظ کل قرآن کریم.
• فراقی طالقانی: مفسر و حافظ کل قرآن کریم در دوره صفویه.
• نظرعلی طالقانی: از شاگردان شیخ مرتضی انصاری و حافظ کل قرآن کریم.
• ملا علی برغانی: صاحب تفسیر عرفانی «غنایم العارفین».
• حاج حسن بیگلری فشندی: استاد علوم قرآنی و مؤلف کتاب «سر البیان فی علم القرآن».
• میرزا ابوتراب برغانی: صاحب تفسیر قرآن در ۵ مجلد بزرگ.
• محمدحسین گورانی: مترجم قرآن به سبک محشی به خواص سوره‌ها.
• ابوالحسن عباد طالقانی: محدث شیعی.
• ابوسهل طالقانی: از محدثان شافعی مذهب قرن سوم هجری قمری، مدفون در بغداد.
• ابونصر طالقانی: از محدثان عامه در اوایل قرن چهارم هجری.
• ابو عبدالله طالقانی صوفی: از محدثان قرن پنجم هجری.
• حیدر بن شعیب طالقانی: از محدثان قرن چهارم.
• محمد بن ابراهیم طالقانی: از مشایخ روایت مرحوم شیخ صدوق.
• سیدمیرزا محمد صالحی: از شاگردان عارف مرحوم آقا جمال خوانساری.
• مولی تقی دیزانی: از عرفای قرن سیزدهم.
• شیخ خلیل الله طالقانی: از بزرگان عرفا و صوفیه در دوره صفویه.
• صادق عنقا: از عرفای قرن اخیر و قطب سلسله اویسیه.
• عاقلدی طالقانی: از عرفای عصر صفویه.
• علی بن صالح طالقانی معروف به شیخ ابری: عارفی که به حضور امام موسی کاظم (ع) رسید.
• سیدقریش ذهبی: از اقطاب سلسله عرفانی ذهبیه.
• سیدمهدی نقیب السادات: از عرفای معاصر.
• محمدعلی فشندی: از عرفای معاصر و تشرف یافتگان به محضر امام مهدی.
• جلال آل احمد: مصلح و نویسنده شهیر ایرانی.
• میرزا ابراهیم معارف: مبارز و آزادیخواه عصر مشروطیت.
• آیت‌الله سید ابوالحسن گلیردی: از مبارزان عصر مشروطیت و مؤسس اتحادیه طالقانیها (پدر آیت‌الله سیدمحمود طالقانی).
• دکتر ابراهیم حشمت: از رهبران نهضت جنگل و همرزم میرزا کوچک خان.
• دکتر علی اصغر حشمت: از مبارزان عصر مشروطیت و از اعضای اتحادیه طالقانی‌ها.
• سید محمدتقی آل احمد:
• ابراهیم کیایی: از مبارزان نهضت جنگل.
• آیت‌الله شیخ نصر الله آل شهید: مبارز نهضت تحریم تنباکو.
• شیخ احمد آل فشندی : رهبر انقلابیون مشروطه خواه قزوین.
• سلیمان خان افشار: رئیس ایل افشار ساوجبلاغ در عصر قاجاریه.
• شیخ علی اکبر مرجانی: از مشروطه خواهان مشروعه همراه شیخ فضل‌الله نوری.
• ملا علی سوهانی: ابلاغ کننده نامه میرزای شیرازی به مردم در واقعه تحریم تنباکو.
• شیخ آقا هرنجی: از مبارزان علیه استبداد رضا شاهی.
• خدابخش اوانکی : پیک نهضت جنگل.
• میرزا ابراهیم کرکبودی: از شهدای انقلاب مشروطیت.
• نورالله نوروزی: دیپلمات ساوجبلاغی که در سال ۱۳۷۷ به‌دست طالبان در مزار شریف(افغانستان) به شهادت رسید.
• دکتر تقی شریعتمدار: از اساتید پزشکی ایران.
• دکتر یحیی پویا: پزشک محقق و عضو انجمن خون شناسان فرانسه.
• دکتر محمد رضا طالقانی: از متخصصان قلب و عروق در ایران.
• میرزا مهدی مرجانی: از طبیبان طالقان.
• دکتر ناصر مسیح
• دکتر ابوالقاسم غفاری
• مصباح نجم الملک: منجم و صاحب تقویم.
• شروان فشندی: صاحب مدال طلای مسابقات دانش آموزی جهانی فیزیک در سال ۱۳۷۸.
• بانو نور جهان مرجانی: از زنان خوشنویس اواخر قرن سیزدهم.
• ام کلثوم برغانی: از زنان فقیه و محدثه و صاحب کتاب «تفسیر سوره فاتحه».
• قره العین برغانی: از زنان مجتهده و شاعره عصر ناصرالدین شاه قاجار و یکی از چهره‌های اصلی جریان شیخیه.
• ربابه برغانی: از زنان سخنور و مجتهده قرن سیزدهم.
• بانو میرزا ماه شرف برغانی: متصدی نامه نگاری ای همسر فتحعلی شاه قاجار و استاد خط شکسته.
• بنت صاحب بن عباد طالقانی: از زنان دانشمند شیعی در قرن چهارم هجری قمری.
• خدیجه سلطان خانم برغانی: از اساتید زن حوزه علمیه قزوین در قرن سیزدهم.
• صدیقه خانم برغانی: از زنان مجتهده و حافظ قرآن کریم که در آغاز جنگ جهانی اوّل برای بیرون راندن عثمانی‌ها از شهر مقدس کربلا و حمایت از قیام میرزا محمدتقی شیرازی (رهبر نهضت استقلال طلبی عراق)، «گروه زنان» را تشکیل داد...^[۶]
• دکتر حسن هنرمندی : شاعر و مترجم معاصر، مدیر سابق برنامه‌های ادبی رادیو ایران.
• دکتر محمود بهمنی (فشندی): در حال حاضر رییس کل بانک مرکزی ایران
• شراگیم زند: وبلاگ نویس مشهور

امامزادها

پیشینه حضور امامزاده‌ها در شهرستان

گروهی از سادات علوی که به سبب شنیدن خبر ولایت عهدی حضرت امام رضا رو به خراسان نهاده و در راه گذر از این دشت دچار شبیخون دشمنان شده و به شهادت رسیده‌اند. در این باره در کتاب «کنزالانساب» آمده‌است: «چون مأمون الرشید، حضرت علی ابن موسی الرضا را از مدینه به شهر طوس دعوت کرد؛ جمله فرزندان و فرزند زادگان حضرت امام کاظم به تدریج از بغداد رو به ولایت خراسان نهادند؛ ‚من جمله تعدادی از این بزرگواران همچون جعفر و ابراهیم و ابوالجواد چون به ناحیه ساوجبلاغ رسیدند، دشمنان از عقب آمدند و مجادله بسیار کردند و آخرالامر حسن بن موسی الکاظم را شهید کردند و بعضی را جراحت رسیده بود و چون شب درآمد لاعلاج رو به اطراف نهادند؛ اما جعفر بن حضرت امام موسی الکاظم که در ساوجبلاغ در حین دفاع مجروح گردیده بودند؛ در توابع ورامین به موضع سناردک (= شهر پیشوا) بر اثر شدت جراحات وارده به شهادت رسیدند». مؤلف «تاریخ رویان» در این باره می‌نویسد: «آوازه ولایت عهدی امام رضا، سادات را به سوی ری و نواحی قومس کشانید». در آن روزگار دشت بزرگ ساوجبلاغ از نواحی ری به شمار می‌رفت.^[۷]

علویان زید

نخستین علوی که با اهالی طالقان ارتباط برقرار کرد یحیی بن عبدا... (برادر نفس زکیه) از نوادگان حسن بن علی بود که در سال ۱۷۶ ه.ق وارد طالقان شد. هارون الرشید جهت سرکوبی، فضل بن یحیی برمکی را با لشگری متشکل از پنج هزار نفر مامور دستگیری یحیی نمود. یحیی در زندان بغداد در گذشت. این حکومت شیعی مذهب در منطقه طبرستان در سال ۲۵۰ ه.ق با خروج حسن بن زید از نوادگان امام حسن آغاز و تا سال ۳۱۶ ه.ق ادامه داشت که منطقه طالقان و قسمت‌هایی از ساوجبلاغ را شامل می‌شد.اوج این مسئله درگیری محمد بن زید علوی با رافع بن هرئمه در منطقه طالقان در نزدیکی روستای گلیرد طالقان رخ داد.^[۸]

تحقیق در احوال امامزادگان

تحقیق در احوال امامزادگان دارای بقعه و شناخت کامل شجره نامه آنها اغلب به دلایل زیر در نهایت صعوبت و گاه غیر ممکن است:

• الف) بسیاری از سادات عالی رتبه از ترس عمال جور و ستم در خفا و به صورت پنهانی به این منطقه آمده و بی نام و نشان زیسته اند؛ به همین دلیل نویسندگان انساب از احوال و پایان کار ایشان اطلاعی نداشته و در نتیجه نامشان در این نوع کتاب‌ها نیامده‌است.
• ب) لوحه‌ای که در روز شهادت برای نصب بر فراز آرامگاه این بزرگواران فراهم می‌شد به خط کوفی بوده، بعدها که می‌خواستند خط کوفی را به ثلث یا نسخ تغییر دهند، دشواری‌های خط کوفی در اعراب و قرائت و فرسودگی و ریختگی برخی کلمات آن، جملات را دچار تحریف می‌کرده‌است.
• ج) در بسیاری از موارد در ذکر نام پدران صاحب مرقد تا اتصال به معصوم از باب اختصار در نسب، نام یک یا چند واسطه حذف شده‌است. غالب امامزادگان دشت بزرگ ساوجبلاغ از نوادگان امام موسی کاظم به شمار می‌آیند. این در حالی است که آنها به احتمال فراوان از فرزند زادگان و نواده و نبیره آن حضرت بوده‌اند که در شجره نامه، نام یک یا چند واسطه حذف شده و این موضوع آنان را به شکل فرزند بلا فصل امام در آورده‌است.

فهرست قبور امامزاده‌های شهرستان ساوجبلاغ و نظرآباد

• امامزاده عبدالقهار (ورده)
• امامزاده بیبی خاتون (ورده)
• امامزاده علی اکبر (کردان)
• امامزاده بیبی قزلر (ولیان)
• امامزاده موسی کاظم (برغان)
• امامزاده عبدا... صالح (چندار)
• امامزاده موسی (خوروین)
• امامزاده اظهرالدین (آقربلاغ)
• امامزاده هفت تن (آجین دوجین)
• امامزاده یوسف (وشگین)
• امامزاده یحیی (آجین دوجین)
• امامزاده جعفر (هشتگرد)
• امامزاده بیبی نسا (کردان)
• امامزاده بیبی سکینه (سنقر آباد)
• امامزاده شعیب رامجین
• امامزاده سه تن (طاهر، مطهر، مظفر) فشند
• امامزاده اسماعیل (رامجین)
• امامزاده زبیده خاتون (برماچشمه)
• امامزاده سلیمان (خور)
• امامزاده هاشم (عرب آباد کوهه)
• امامزاده موسی (سیراب.هیو)
• امامزاده جواد (قاسم آباد آقا)
• امامزاده یحیی (دوزعنبر)
• امامزاده اسماعیل (زکی آباد)
• امامزاده محمد (دنگیزک)
• امامزاده ابوالحسن (مسکین آباد)
• امامزاده چهل دختران (نجم آباد)
• امامزاده ابراهیم (تنکمان)
• امامزادهاحمد و محمود (محله ابراهیم جیل نظرآباد)

منابع

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، موسسه گیتاشناسی، تهران ۱۳۸۳.
• خبرگزاری مهر.
• حسن اصلانی، آشنایی با سلاله پاکان: امامزاده جعفربن موسی الکاظم ص ۴۵
• حمدالله مستوفی قزوینی، نزهت القلوب، ص۱۰۶
• ابوالقاسم حاتمی، آثار تاریخی ساوجبلاغ و نظرآباد، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه)

نظرات شما عزیزان:

:: موضوعات مرتبط: معرفی شهرستان ساوجبلاغ، ،
:: برچسب‌ها: ساوجبلاغ , هشتگرد , نظر آباد , ترک آباد بالا , اخبار شهرستان البرز,